ارزش دالر آمریکا سقوط کرده است، این تیتر سر خط خبرهایی می‌شود که بزودی همه ما شاهد آن خواهیم بود.
درست در 1جولای 1944 نمایندگان 44 کشور دنیا در آمریکا جمع شده و قرار داد “برتن وودز” را به امضاء رساندند. غالب اشتراک کنندگان این نشست کشورهای آسیب دیده ناشی از جنگ دوم جهانی بودند. کشورهای امضاء کننده این توافق نامه تصمیم گرفتند نرخ برابری پول‌های خود را دالر قرار داده و پشتوانه دالر را طلا. این تصمیم نشات گرفته از برتری قدرت نظامی و اقتصادی آمریکا نسبت به سایر کشورها بود. در آن زمان آمریکا متعهد شد با یک انس طلای ذخیره شده در بانک مرکزی 35 دالر را به چاپ برساند. در این سیستم آمریکا مکلف شد هر کشوری که دالر داشته باشد در صورت درخواست آن، معادل دالر آن را طلا پرداخت نماید. در این سیستم نرخ برابری دالر با طلا ثابت بود و آمریکا نمی‌توانست بیش از 35 دالر در مقابل یک انس طلا پول چاپ کند. این سیستم تا سال 1971 به خوبی پیش می‌رفت. مناطق و کشورهای زیادی همچون اروپا و جاچان توانستند با استفاده از سهولت‌های ایجاده شده این سیستم، رشد اقتصادی خوبی داشته باشند. این کشورها با استفاده از رشد اقتصادی خود ویرانی‌های ناشی از جنگ دوم جهانی را نیز بازسازی کردند. پس از سال 1971 آمریکا تعهد خود را در قرارداد برتن وودز مبنی بر برابری یک انس طلا با 35 دالر زیر پای گذاشت. طوریکه در همین سال ارزش یک انس طلا را از 35 دالر به 38 دالر افزایش داد. درست دو سال بعد یعنی در سال 1973 دوباره ارزش طلا در مقابل دالر از 38 به 42.22 دالر افزایش یافت. این افزایش قیمت طلا و کاهش ارزش دالر نشان می‌دهد که آمریکا می‌توانست با طلای ذخیره شده کمتر، پول بیشتری را به چاپ برساند. در حقیقت چون این پول پشتوانه لازم را نداشت بناءً ارزش آن نیز کمتر بود. پس از سال 1973 با اقدامات آمریکا نظام برتن وودز عملاً فرو پاشید. از آن زمان به بعد اعتماد دولت‌ها نسبت به دالر کاهش یافته و این اتفاق باعث کاهش ارزش آن شده است. به همین جهت کشورهای مختلف کوشش دارند تا ارز باثبات‌تری را در معاملات بین‌المللی خود جایگزین دالر کنند.
در سال‌های اخیر نیز به دلیل تحریم آمریکا علیه برخی از کشورها و همچنین جنگ تجاری این کشور علیه دیگر کشورها بسیاری همچون چین، هند، ایران، ترکیه و روسیه تلاش کردند در مبادلات خارجی خود دالر را کنار زده و از سیستم‌های دیگری استفاده کنند.
در طی این سال‌ها چین همواره کوشیده است وابستگی خود را به دالر کم کند؛ افزایش ذخیره طلا، قرار دادن یوآن چین در سبد SDR صندوق بین‌المللی پول، استفاده از یوآن در تجارت با شرکای بین‌المللی، ایجاد پیمان‌های پولی برای بین‌المللی کردن یوآن، از اقداماتی است که تا کنون چین انجام داده است. در تازه‌ترین اقدام نیز رسماً دالر آمریکا را از معاملات بورسی خود حذف کرده و این کشور را در شوک عجیبی فرو برد است.
هند نیز با توجه به آسیب‌های اقتصادی که از ناحیه تحریم‌های آمریکا علیه این کشور و ایران متوجه آن شده است، کوشش کرده است، دالر را از معاملات بین‌المللی خود حذف کند. هند یکی از بزرگترین وارد کنندگان نفت ایران است؛ با تحریم این کشور توسط آمریکا عملاً اقتصاد آن آسیب دیده است. در سال‌های اخیر هند در مبادلات خود با روسیه و امارات متحده عربی به جای دالر از پول ملی خود استفاده کرده است.
ترکیه نیز برای کاهش نفوذ آمریکا اعلام کرده است که قصد دارد از طریق یک سیاست جدید برای تجارت غیر دالری با شرکای بین‌المللی خود، به انحصار دالر آمریکا پایان دهد؛ این کشور اعلام کرده است که برای تجارت غیر دالری با روسیه، چین و اوکراین آماده است.
ایران نیز با توجه به عدم پایبندی آمریکا به برجام و خروج این کشور از این معاهده بین‌المللی و تشدید تحریم آن، آسیب اقتصادی زیادی دیده است. ایران یکی از بزرگترین کشورهای صادر کننده نفت جهان است؛ آمریکا توانسته است با تحریم ظالمانه، فروش نفت آن را در سطح بین‌الملل بسیار کاهش دهد. به همین جهت ایران می‌کوشد در مبادلات بین‌المللی خود، از ارزهای ملی استفاده کند.
ولادیمیر پوتین رئیس جمهوری روسیه نیز گفته است که آمریکا با تضعیف دالر خود اشتباه استراتژیک عظیمی را مرتکب شده است. همچنین وزیر اقتصاد این کشور گفته است که روسیه باید دارایی‌های دالر خود را به دارایی‌های امن‌تری از قبیل روبل، یورو و فلزات گران‌بها تبدیل کند. این کشور به دلیل تحریم‌های آمریکا علیه خود چندین بار دچار نوسانات ارزی شدید شده است. روسیه بعد از تهدید آمریکا مبنی بر قطع دسترسی به سیستم پرداخت‌های بین‌المللی، اقدام به راه اندازی سیستم جایگزین سوئیفت نموده است .روسیه تاکنون توانسته است بخشی از مبادلات خود را بدون دالر و از طریق پیمان‌های پولی با چین، هند و ایران انجام دهد. این کشور اخیراً پیشنهاد استفاده از یورو در تجارت با اروپا را داده است. روسیه اوراق قرضه دالری خود را به فروش رسانده و میزان زیادی طلا ذخیره کرده است.
واضح است که کشورهای نامبرده به لحاظ اقتصادی از قدرت زیادی برخوردارند؛ بناءً اقدامات آنها می‌تواند تاثیر زیادی در کاهش نفوذ دالر در سطح جهان داشته باشند. علاوه بر این کشورها اروپا نیز کوشش می‌کند برای کاهش نفوذ آمریکا یورو را تقویت نموده و دالر را تضعیف نماید.
مطالب فوق نشان می‌دهد در آینده نزدیک دالر آمریکا جای خود را در مبادلات بین‌المللی به یورو، یوآن چین، طلا، نقره و یا هم سیستم نرخ چند ارزی خالی کند.
بناءً لازم است بانک مرکزی کشور ما از این اتفاقات غافل نبوده و نیم نگاهی هم به سمت ذخیره ارزی ارزهای نامبرده داشته باشد.
مجتبی ابراهیمی – استاد اقتصاد در دانشگاه
نظرات بسته شده است.